راهنماتو-روز 22اُم ماه مه سال 1960، زلزله‌ای ویران‌گر جنوب شیلی را لرزاند. زمین به مدت 10دقیقه چنان وحشتناک لرزید که مردم قادر نبودند روی پاهای‌شان بایستند.
به گزارش راهنماتو، جاده‌ها دهان باز کردند و ساختمان‌ها فرو ریختند. نقل می‌کنند که یکی از کارکنان مرکز زمین‌شناسیِ آمریکا که توانسته بود از زلزله و سونامی بعد از آن جان سالم به در ببرد، ابتدا فکر کرده بوده که جنگ سرد به جنگِ آخرالزمان هسته‌ای ارتقاء پیدا کرده است.
زمین‌لرزۀ والدیویا، که به نامِ نزدیک‌ترین شهر به مرکز زلزله نامیده شد، 9.5ریشتر بزرگی داشت؛ بزرگترین زمین‌لرزه که تاکنون ثبت شده است. اما آیا زلزله‌ها می‌توانند بزرگ‌تر از این باشند؟
پاسخ زمین‌شناسان مثبت است. اما احتمال وقوعِ زلزله‌ای بزرگ‌تر بسیار پایین است. درحالیکه احتمال وقوع زلزله‌ای بزرگ‌تر از 9.5ریشتر وجود دارد، اما رخ‌دادنِ چنین زمین‌لرزه‌ای مستلزم آن است که تکه‌های زیادی از پوسته زمین هم‌زمان با هم بشکنند – برای این کار لازم است که یک گسل که هم بسیار عمیق و هم بسیار طولانی است، حرکت کند.
وِندی بوهون، زمین‌شناسِ زلزله، می‌گوید: «مکان‌های خیلی کمی روی زمین وجود دارند که چنین اتفاقی بتواند روی آن‌ها رخ دهد. زلزله 9.5ریشتری احتمالاً نهایتِ حدی است که سیاره می‌تواند تولید کند و زلزله 10ریشتری بسیار نامحتمل است.
او توضیح می‌دهد: «چنین زلزله‌ای برای فیلم‌های هالیوودی خوب است اما خداروشکر برای زمین واقع‌بینانه نیست.»
زلزله چطور روی مساحت شیلی اثر گذاشت؟
بزرگی زلزله، سنجه‌ای است که مقدار انرژی آزاد‌شده در زمان زلزله را نشان می‌دهد. این سنجه کمی با شدتی که زلزله احساس می‌شود، تفاوت دارد. شدتِ زلزله به فاصله افراد از مرکز زلزله و نوع خاک بستگی دارد. زلزله ممکن است برای فردی که روی خاک سست و شنی ایستاده در مقایسه با فردی که روی سطحِ صخره‌ایِ محکم قرار دارد، قوی‌تر احساس شود.
بزرگی زلزله بستگی به وسعتِ شکستِ گسل دارد. و این خود بستگی به این دارد که گسل تا چه عمقی به داخل پوسته فرورفته و بخشی که، به صورتِ افقی شکسته شده، چقدر طول دارد.
گسل‌ها محدودیتِ فیزیکی برای شکستگی دارند. عمیق‌ترین گسل‌ها در نواحیِ فرورانش ـ جاییکه یک صفحه تکتونیکی به زیر یک صفحه دیگر فشار وارد می‌آورد ـ قرار دارند.
اما در اعماق بیش‌تر، سنگ‌ها آنقدر داغ و چسبناک هستند که به جای شکستن، خم می‌شوند. بنا به گزارش مرکز لرزه‌نگاریِ آمریکا، زلزله می‌تواند تا عمق 800کیلومتری از سطح زمین هم رخ دهد اما بیش‌تر زلزله‌های عمیق لرزه زیادی در سطح ایجاد نمی‌کنند؛ خطرناک‌ترین زلزله‌ها برای انسان آن‌هایی هستند که چند ده کیلومتر بالای پوسته رخ می‌دهند.
هایدی هوستون، زمین‌شناسِ زلزله در دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید: «گسل‌های شیبی در نواحی فرورانش بزرگترین و مخرب‌ترین زلزله‌ها را تولید می‌کنند. گسل‌های شیبی، که به دلیلِ زاویه‌شان که با جای عمودی، مایل است، به این نام، نام‌گذاری شده‌اند، مساحت بزرگ‌تری از سنگ‌ها را شامل می‌شوند که به هم گیر کرده و تنش ایجاد می‌کنند که نهایتاً منجر به شکستِ سنگ‌ها می‌شود.
اما محدودیت‌هایی نیز برای طولِ بخشی از گسل که می‌تواند شکسته شود، وجود دارد. بوهون می‌گوید حتی همه نواحیِ گسلی که در ناحیه فرورانش قرار گرفته نیز یک‌باره نمی‌شکند. معمولاً چیزی در مسیر قرار می‌گیرد ـ مثل کوهی دریایی، یا تغییر در نوع یا هندسه سنگ‌ها که باعث می‌شود یک بخش از گسل در مقایسه با بخش‌های مجاور، مقاومت بیش‌تری در مقابلِ فشار نشان دهد.
هوستون می‌گوید، یکی دیگر از مؤلفه‌های اثرگذار روی بزرگی زلزله، میزانی است که گسل حرکت می‌کند یا می‌لغزد. به‌عنوان یک قانون، نواحیِ کوچک‌ترِ گسلی که شکسته‌شده، کم‌تر از نواحی بزرگ‌تر می‌لغزند.
بنابراین، درحالیکه زلزله‌ای به بزرگیِ 5 می‌تواند گسل را چند سانتی‌متر بلغزاند ـ فاصله‌ای که محتمل نیست بتواند زمینِ بالایی‌اش را بشکند ـ اما یک زلزله 9ریشتری می‌تواند گسل را 20سانتی‌متر یا بیش‌تر سُر بدهد. سرگئی بارینتوس، زلزله‌شناس در دانشگاه شیلی، می‌گوید که زلزله سال 1960شیلی به دلیلِ آنکه باعثِ سُر خوردن و کشیدگی زمین شد، مساحت این کشور را افزایش داد.
مقیاس زلزله خطی نیست، لوگارتیمی است: که یعنی هر یک واحدی که بزرگی زلزله افزایش پیدا می‌کند، حرکتِ زمین 10برابر و انرژی آزاد‌شده 32برابر می‌شود. بوهون از استعاره شکستنِ یک دسته اسپاگتی برای توضیح این مسئله استفاده می‌کند. اگر شکستنِ یک رشته اسپاگتی را معادل با زمین‌لرزه 5ریشتری بگیریم، شما باید 32رشته را بشکنید تا بتوانید انرژی‌ای معادلِ زمین‌لرزه 6ریشتری ایجاد کنید. براساسِ مقیاسِ اسپاگتی، زلزله 7ریشتری یعنی شکستنِ 1072رشته، زلزله 8ریشتری یعنی شکستنِ 32768رشته و زلزله 9ریشتری معادل آن است که 1048576رشته را بشکنید.
براساس همین مثال می‌توان فهمید که تفاوت در میزانِ انرژی‌ای که در زلزله 9ریشتری و 8ریشتری تولید می‌شود، خیلی بیش‌تر از تفاوت در انرژی آزاد‌شده بینِ زلزله 5ریشتری و 6ریشتری است. بنابراین زمانی که یک زلزله از 9.5ریشتر به 9.6ریشتر تبدیل می‌شود، نواحی بسیار بزرگ‌تری از یک گسل باید شکسته شوند تا زمانیکه یک زلزله از 5.5 به 5.6ریشتر تبدیل می‌شود.
دومین زلزله بزرگی که در جهان رخ داد، زلزله آلاسکا با بزرگیِ 9.2 در سال 1964 بود که زلزله شیلی در مقایسه با آن دوبرابر شدت بیش‌تری داشت.
بزرگی و شدت زلزله تنها عواملِ مرگبار در زلزله‌ها نیستند. زلزله‌های کوچکی که در مناطقی سست، با ساختمان‌های ضعیف و با جمعیتِ زیاد رخ می‌دهد، می‌توانند مرگبارترین زلزله‌ها باشند. مثال‌های زیادی هستند اما برای نمونه زلزله 9.5ریشتری شیلی باعث مرگ 2000نفر شد، درحالیکه زلزله 7ریشتری هاییتی در سال 2010، تقریباً 220000هزار نفر را از بین برد.
دیدگاه شما چیست؟
دیدگاه ها