راهنماتو-جانوری دریایی که در قرن سیزدهم در متون اسکاندیناوی به آن اشاره شده است و تاریخ‌نگاران فکر می‌کردند که هیولایی افسانه‌های شبیه به کراکن است، درحقیقت یک نهنگ است که از استراتژی‌ای با عنوان تله یا «شنایِ ایستاده» برای شکار قربانیانش استفاده می‌کند.
به گزارش راهنماتو، دانشمندان تازه یک دهه پیش این رفتار تغذیه‌ای را در دو گونه نهنگ مشاهده کردند. آن‌ها مشاهده کردند که این نهنگ‌ها به صورتِ عمودی روی آب قرار می‌گیرند و بی‌حرکت می‌ایستند و تا می‌توانند دهان‌شان را باز می‌کنند. دسته ماهی‌های بی‌خبر‌ازهمه‌جا این آرواره‌های باز را به عنوان پناهگاه شناسایی می‌کنند و مستقیم به داخل تلۀ مرگبار شنا می‌کنند.
ویدیویی که نهنگِ براید را در حالِ شکار نشان می‌دهد در سال 2021 در مستند حیات‌وحش بی‌بی‌سی به نمایش گذاشته شد و بلافاصله در شبکه اجتماعی اینستاگرام پربازدید شد.
جان مک‌کارتی، باستان‌شناس دریایی در کالج مردم، هنر و علوم اجتماعی در دانشگاه استرالیا، می‌گوید: «مشغول مطالعه اسطوره‌شناسیِ اسکاندیناوی بودم که با این مخلوق افسانه‌ای آشنا شدم و بلافاصله به یاد رفتار آن نهنگی که ویدیویی از او منتشر شده بود، افتادم. وقتی تحقیقات بیش‌تر را در این زمینه آغاز کردیم، متوجه شدیم که شباهت‌های زیادی به این نهنگ واقعی و نهنگِ افسانه‌ای اسکاندیناوی وجود دارد.»
زیست‌شناسان، باستان‌شناسان و متخصصین زبان و ادبیات قرون‌وسطا گردهم جمع شدند تا درباره شباهت‌های بین نهنگ‌های واقعی و هیولایی باستانی به نامِ «هاف‌گوفا» که در متون قدیمی اسکاندیناوی به آن اشاره شده است، تحقیق کنند. نتیجه مطالعات آن‌ها روز 28فوریه 2023 منتشر شد.
شرح مفصلِ هاف‌گوفا که به معنایِ «مهِ دریا» است، در یک متن متعلق به قرن سیزدهم با عنوانِ «آینه پادشاه» آمده که برای یکی از پادشاهان نروژی به نامِ Hakon Hakonarson که بینِ سال‌های 1217 تا 1263 حکومت می‌کرد، نوشته شده است. اما محققان توانستند ردی از ارجاع به هاف‌گوفا را در متونی متعلق به قرن دومِ بعد‌ازمیلاد پیدا کنند. متنی متعلق به دوران اسکندر به نامِ «فیزیولوگوس»، که حاوی طرح‌هایی از یک مخلوقِ نهنگ‌مانند است، به «آسپیدوکِلون» اشاره می‌کند که ماهی‌ها به دهانش می‌پریدند.
برطبق محققان، دریانوردانِ قرون‌وسطایی احتمالاً می‌دانستند که هاف‌گوفا نوعی نهنگ است و یک هیولای افسانه‌ای نیست. لارن پویر، استادیار مطالعات اسکاندیناوی در دانشگاه واشنگتن، می‌گوید: «مردمِ اسکاندیناوی دریانوردانِ قهاری بودند. بیش‌تر سفرهای دریایی در قرون وسطا در اسکاندیناوی برای تله‌گذاری برای ماهی بوده است، بنابراین آن‌ها دانشی غنی درباره جذر‌ومد، الگوی امواج و ماهی‌ها داشتند.»
بااین‌حال در برخی متون قرون‌وسطایی آمده که دریانوردان روی جزایری شبیه به کمرِ هاف‌گوفا لنگر می‌انداختند و آتش روشن می‌کردند. تازه در قرن هجدهم است که نویسندگان این مخلوق را معادلِ لویاتان، کراکن یا پری دریاییِ می‌گیرند. پویر می‌گوید: «درواقع من فکر می‌کنم که از منابع قرون‌وسطایی سوءاستفاده شده است.»
مک‌کارتی می‌گوید: «گرایشی وجود دارد که دانشِ آدم‌های قرون‌وسطا درباره طبیعت را غلط و ناصحیح معرفی کند. درحقیقت، هرچند چارچوب دانش آن‌ها تقریباً متفاوت بود اما آن‌ها قادر بودند توصیفی دقیق از نوعی نهنگ در قرن سیزدهم بدهند. بعدها و در قرنِ هجدهم بود که نویسندگان به دلیل فقدان دانش از وجود چنین پدیده‌ای، این مخلوقِ هیولایی را تولید کردند و به این اشتباهات دامن زدند.»
در متون قدیمی اسکاندیناوی آمده است که هاف‌گوفا عطری تولید می‌کرد تا ماهی‌ها را به سمتِ دهانش جذب کند. برطبق مطالعه جدید، این عطرِ خاص می‌تواند عطرِ «زباله فاسد» باشد که با تغذیه نهنگ مرتبط است. نهنگ‌های گوژپشت و براید نیز این عطر را هنگامِ نشخوار غذای‌شان تولید می‌کنند تا قربانیان بیش‌تری را به سمتِ آرواره‌های‌شان جذب کنند.
چرا محققان مدرن تازه حالا درباره این پدیده اطلاعات کسب کرده‌اند؟ یک توضیح آن است که تکنولوژی‌هایی مثل پهپاد ما را قادر ساخته تا جمعیت نهنگ‌ها را خیلی راحت‌تر از قبل شناسایی کنیم. دومین توضیح آن است که به تازگی جمعیت نهنگ‌ها بهبود یافته و آن‌ها دوباره جثه‌های طبیعی و رفتارهای سابق‌شان را بازیابی کرده‌اند.
بنابراین آنچه ما امروز مشاهده می‌کنیم، تازگی ندارد و قدمتی 1000ساله دارد.
دیدگاه شما چیست؟
دیدگاه ها