عفونت واژن؛ انواع، نشانه‌ها، علل و راه‌های درمان آن

عفونت واژن چیست؟

عفونت واژن یا واژینیت (Vaginitis) که به عنوان ولووواژینیت نیز شناخته می‌شود، اصطلاحی است که در علم پزشکی برای توصیف التهاب مجرا و واژن از آن استفاده می‌شود. این عفونت می‌تواند در نتیجه شرایط مختلفی از جمله وجود باکتری یا ویروس؛ همچنین تحریک‌پذیری ناشی از مواد شیمیایی یا حتی نوع لباس‌ها در واژن ایجاد شود. تولید ترشحات از سوی واژن طبیعی است که می‌تواند از نظر کمیت و قوام در طول ماه متفاوت باشد؛ اما واژینیت معمولاً شامل تغییر قابل توجهی در ترشحات واژن است که ممکن است دارای خارش یا بوی تند باشد. این بیماری نسبتاً شایع است و می‌تواند هر زنی از دختران جوان گرفته تا زنان مسن را مبتلا کند. در واقع عفونت واژن از شایع‌ترین بیماری‎های زنان به شمار می‌رود. براساس آمار‌های منتشر شده از هر چهار خانم سه نفر در طول عمرشان حتی برای یک بار هم که شده، عفونت واژن را تجربه می‌کنند.

علائم و نشانه‌های ابتلا به عفونت واژن

علائم عفونت‌های واژینیت شامل طیفی از عوارض همچون خارش، سوزش و ترشحات شدید تا یک عفونت کاملا بی‌علامت و بی‌سروصداست که علت اصلی آن زمینه‌های متفاوت ایجاد عفونت است. در صورتی که عفونت محدود به واژن باشد، علائم شامل ترشحات بدبو، سوزش و خارش واژن و پوست ناحیه تناسلی، التهاب و ورم ناحیه و حتی علائم ادراری مثل سوزش هنگام دفع ادرار می‌شود. البته گاه سایر علائم عفونت ادراری مثل تکرر ادرار را هم باید به نشانه‌های بالا افزود که در این صورت فقط معاینه داخلی و انجام آزمایش ادرار به تشخیص درست عفونت کمک می‌کند. البته عفونت رحم و دهانه آن گاه کاملا بدون علامت است؛ به‌ویژه وقتی شدید باشد و لوله‌های رحمی را درگیر کند، ممکن است به زخم رحم نیز منجر شود. به هرحال شایع‌ترین علائم و نشانه‌های عفونت واژن عبارت‌اند از:

۱. خارش و ترشحات غیر معمول: ازجمله نشانه‌های اولیه که در پی عفونت واژن ایجاد می‌شود، خارش و ترشحات غیر معمولی است که در واژن ایجاد می‌شود و زنان را با مشکلاتی جدی روبرو می‌کند. ترشحات واژن در عفونت‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد و برای مثال مقدار ترشحات در برخی عفونت‌ها بسیار زیاد است.

۲. سوزش ادرار: دومین نشانه سوزش در ادرار است. زنانی که عفونت واژن می‌گیرند، هنگام ادرار سوزشی را حس می‌کنند که غالباً باعث آزار آن‌ها می‌شود.

۳. بوی بد: سومین علامت ابتلا به عفونت واژن بوی بدی است که واژن به خود می‌گیرد و باعث می‌شود این بوی بد به لباس زیر سرایت کند. به طوری که زنان گا‌ه مجبور می‌شوند در فواصل زمانی کوتاه لباس زیر و شلوار خود را تعویض کنند تا این بوی بد باعث آزار اطرافیان نشود.

۴. تورم و قرمزی غیر معمول واژن: تورم و قرمزی واژن ازجمله علائمی است که هنگام رخداد عفونت به وجود می‌آیند و ناراحتی‌هایی را برای زنان ایجاد می‌کنند.

۵. احساس درد هنگام رابطه جنسی: از دیگر علائمی که زنان گزارش می‌کنند، این است که هنگام رابطه جنسی مجبور به تحمل درد‌هایی هستند که مانع از آن می‌شود تا لذت جنسی را تجربه کنند.

۶. جوش دراطراف واژن: ابتلا به عفونت واژینیت گاه سبب می‌شود که جوش‌هایی در اطراف واژن ظاهر شوند.

علت اصلی ابتلا به عفونت واژن چیست؟

به‌طور طبیعی وجود باکتری‌هایی به نام لاکتوباسیل از عفونت واژن پیشگیری می‌کند. در هر قطره از ترشحات واژینال میلیون‌ها مورد از این نوع باکتری وجود دارد و این موجودات ریز میکروسکوپی ۸۰ درصد بافت واژن را پوشش داده‌اند. لاکتوباسیل‌ها لایه‌ای بیولوژیک و محافظ روی مخاط واژن ایجاد می‌کنند و اجازه نمی‌دهند سایر میکروب‌ها و باکتری‌ها به آن نفود کند. حتی در صورت لزوم ترشحاتی دارند که باعث نابودی دیگر باکتری‌ها می‌شود. به عبارتی آن‌ها نقش ضدعفونی کنندگی دارند؛ اما متاسفانه تمام این موارد تا زمانی ادامه دارد که تعادل PH به هم نخورد.

گاه به دلیل مصرف برخی دارو‌ها، ابتلا به برخی بیماری‌ها مثل دیابت، اختلالات تیروییدی، نقص سیستم ایمنی یا عواملی مثل مصرف قرص‌های ضد بارداری یا حتی باردارشدن که میزان استرژون افزایش می‌یابد، شستشوی بیش از اندازه داخل واژن یا استفاده از شوینده‌های نامناسب، پوشیدن شلوار خیلی تنگ یا لباس زیر نایلونی، تعادل PH واژن را برهم می‌زند. وقتی میزان اسیدیته واژن تغییر کرد، باکتری‌های مضر و بیماری‌زا و قارچ‌ها به سرعت جایگزین لاکتوباسیل‌ها می‌شوند و عفونت واژن رخ می‌دهد.

انواع عفونت‌های واژن و نشانه‌های تشخیص آن

واژینیت انواع متفاوتی دارد که لازم است برای درمان و مراقبت بهتر نوع عفونت به‌درستی تشخیص داده شود. رایج‌ترین انواع عفونت‌های واژن عبارت‌اند از:

۱. عفوت باکتریایی واژینیت: عفونت‌های باکتریایی دستگاه تناسلی بیشتر با باکتری به نام گاردنلا واژینالیس ایجاد می‌شود. این میکروب به طور طبیعی در محیط دستگاه تناسلی موجود است؛ ولی در شرایط خاص ممکن است رشد کند و باعث بروز بیماری شود. این بیماری می‌تواند از راه تماس جنسی نیز منتقل شود. در واژینیت میکروبی ترشحات واژینال موجود است؛ ولی خارش و التهاب یا اصلا موجود نیست و یا بسیار خفیف‌تر از عفونت قارچی است. ترشح ایجاد شده در این بیماری به رنگ سفید مایل به خاکستری و یا زرد رنگ است و حالت آبکی دارد. خصوصیت بارز این ترشح بوی مخصوص آن است که شبیه بوی ماهی و ناخوشایند است. تشخیص این بیماری ممکن است با توجه به علائم آن و یا انجام نمونه‌برداری از ترشحات اندام تناسلی که پزشک آن را انجام می‌دهد و آزمایش روی نمونه به دست آمده صورت می‌گیرد.

۲. عفونت قارچی واژینیت: منشأ عفونت‌های قارچی اندام تناسلی زنان عمدتا نوعی قارچ به نام کاندیدا آلبیکنس است. این قارچ معمولا به طور طبیعی در محیط واژن وجود دارد و زمانی که بیش از حد معمول رشد کند، می‌تواند بیماری‌زا شود. البته به روشنی نمی‌توان علت عفونت قارچی را توضیح داد؛ اما آ‌نچه مسلم است، قارچ‌ها در بدن ما حیات دارند و با ما هم‌زیست‌اند. قارچ‌ها در محل زیست ما، در غذا‌ها و خوراکی‌ها وجود دارند و به نوعی می‌توان گفت ما را احاطه کرده‌اند؛ ولی بسیاری از ما گرفتار عفونت ناشی از قارچ‌ها نمی‌شویم. علائم اصلی واژینیت قارچی عبارت از خارش و ترشحات واژینال است. خارش معمولا شدید است و ممکن است باعث التهاب نواحی مربوطه شود. ترشحات به صورت سفید رنگ و غلیظ است که در عین حال دارای چسبندگی کمی است و سست می‌باشد. این ترشحات معمولا فاقد بو و یا دارای بوی کپک هستند؛ ولی به هیچ‌وجه متعفن نیستند، مگر آنکه سایر عوامل عفونت‌زا همراه قارچ باعث بروز واژینیت شده باشند.

۳. عفونت انگلی واژینیت: عفونت‌های انگلی مجاری تناسلی در بیشتر اوقات به واسطه نوعی انگل تک‌سلولی ایجاد می‌شوند. این انگل به طور طبیعی در مجاری تناسلی زندگی نمی‌کند و ابتلا به آن ممکن است از طریق استخر یا حوله آلوده و نیز تماس با فرد آلوده حاصل شود. این بیماری با تماس جنسی و یا برخی لوازم و محیط‌های آلوده وارد مجرای تناسلی می‌شود و ایجاد عفونت می‌کند. در بسیاری از موارد ممکن است این عفونت فاقد علائم و یا توأم با علایم خفیفی باشد. از بارزترین خصوصیت آن وجود ترشح واژینال بیش از حد است. این ترشح دارای رنگ خاکستری یا سبز رنگ است و بویی زننده دارد. روی آن حباب‌های هوا وجود دارد و باعث ایجاد ظاهری کف مانند می‌شود.

۴. عفونت ویروسی واژینیت: ویروس‌ها یکی دیگر از دلایل شایع عفونت واژینال هستند که معمولا از راه رابطه جنسی منتقل می‌شوند. ویروس‌هایی که سبب عفونت ویروسی واژن می‌شوند، عبارت‌اند از ویروس «هرپس» Herpes یا HSV و ویروس «پاپیلومای انسانی» Human Papillomavirus یا HPV.

ویروس HPV اصلی‌ترین دلیل ابتلای خانم‌ها به سرطان دهانه رحم است. علامت عفونت ویروسی هرپس تبخال‌های دردناک اطراف واژن و خارج ناحیه تناسلی است. ویروس HPV هم می‌تواند باعث ایجاد زگیل‌های دردناک در ناحیه واژن، معقد، ناحیه خارجی واژن و کشاله ران شود. البته زگیل‌ها همیشه قابل مشاهده نیستند که در این صورت پزشک با انجام تست پاپ اسمیر آن‌ها را تشخیص می‌دهد.

۵. آتروفی واژن: این حالت معمولاً پس از یائسگی رخ می‌دهد؛ همچنین در سایر مراحل زندگی در صورت کاهش میزان استروژن مانند شیردهی ایجاد می‌شود. کاهش سطح هورمون می‌تواند موجب نازکی و خشکی واژن و در نتیجه التهاب شود.

عفونت واژن چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر ناراحتی ناخواسته در واژن خود احساس می‌کنید و علائم عفونت واژن را در خود تشخیص داده‌اید، فوراً به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص عفونت واژن از شما شرح حال کامل می‌گیرد و از میزان ترشحات، رنگ، غلظت و بوی ترشحات شما سوال می‌کند؛ همچنین ممکن است در مورد سابقه قبلی عفونت واژن، سابقه ابتلا به بیماری‌های منتقله از راه جنسی، تعداد شرکای جنسی شما سوال کند، علاوه‌بر آن پزشک با وسیله‌ای به نام اسپکولوم شما را معاینه می‌کند و با مشاهده ترشحات نوع عفونت شما را تشخیص می‌دهد. به طور کلی برای تشخیص عفونت واژن پزشک باید به بررسی موارد زیر بپردازد:

۱. بررسی سابقه پزشکی: این بررسی شامل مرور سابقه عفونت‌های واژنی و مقاربتی است.

۲. انجام آزمایش لگن: در این آزمایش پزشک به کمک ابزاری موسوم به اسپکولوم درون واژن را معاینه می‌کند تا ببیند ترشحاتی غیرعادی یا التهاب در این ناحیه وجود دارد یا خیر.

۳. جمع‌آوری نمونه برای آزمایشگاه: پزشک برای بررسی نوع عفونت واژن نمونه‌ای از ترشحات واژنی یا دهانه رحم را برای بررسی در آزمایشگاه نمونه‌برداری می‌کند.

۴. انجام آزمایش PH: در این روش هم پزشک با استفاده از برچسب یا کاغذ PH که به دیواره‌ی واژن می‌چسباند، مقدار PH واژن را بررسی می‌کند. میزان PH بالا به‌معنای عفونت تریکومونیازیس یا واژینوز باکتریال است. البته برای تشخیص عفونت واژن نمی‌توان فقط به این آزمایش استناد کرد.

عفونت واژن چگونه درمان می‌شود؟

همانطور که اشاره شد، عفونت واژن انواع مختلفی دارد که هر کدام به راه درمان مناسب خود نیاز دارد. به عبارت بهتر درمان عفونت واژینال به نوع عفونت آن بستگی دارد، با این حال شایع‌ترین درمان‌های پزشکی عفونت واژن عبارت‌اند از

۱. درمان عفونت باکتریال: برای درمان این نوع از عفونت پزشک ممکن است قرص مترونیدازول یا ژل مترونیدازول یا کرم واژینال کلیندامایسین را تجویز کند. این دارو‌ها باید براساس نسخه و آزمایشی که روی فرد انجام شده است، تهیه شوند. در مواردی که عفونت شدید باشد، به دریافت دوز بالاتری از دارو‌ها تیاز است.

۲. درمان عفونت قارچی: برای درمان این نوع عفونت معمولا از کرم‌ها یا شیاف استفاده می‌کنند. قرص‌هایی نظیر فلوکونازول که ضد قارچ هستند؛ نیز برای درمان استفاده می‌شود. مصرف نابجا و نادرست از این دارو‌ها معمولا باعث طولانی شدن بیماری می‌شود و روند بهبود را به تاخیر می‌اندازد؛ بنابراین باید در صورت تجویز پزشک از دارو‌ها استفاده کرد.

۳. درمان عفونت تریکومونیازیس: این نوع از عفونت‌ها معمولا با درمان دارویی به‌سرعت بهبود می‌یابند. دارو‌هایی که پزشک برای این منظور تجویز می‌کند، شامل قرص مترونیدازول (فلاژیل) و همینطور تینیدازول (تیندامکس) است.

۴. درمان آتروفی واژن: کرم یا قرص استروژن ممکن است برای آتروفی واژن تجویز شود.

درمان‌های خانگی عفونت واژن

با به کار گرفتن بسیاری از درمان‌های خانگی نیز می‌توان عفونت واژینیت را درمان کرد؛ اما باید توجه داشت که کارآیی این روش‌ها نیز به نوع عفونت بستگی دارد؛ همچنین باید توجه داشت که برخی از افراد ممکن است به مواد خاصی حساسیت داشته باشند و یا استفاده از مواد خاصی ممکن است سبب عوارض جانبی شود؛ بنابراین قبل از استفاده از روش‌های خانگی بهتر است با پزشک خود مشورت داشته باشید. به هر حال از جمله روش‌های خانگی درمان عفونت واژن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. ماست: ماست یک درمان خانگی برای عفونت واژن است؛ زیرا باکتری‌های مفید موسوم به لاکتوباسیلوس را حفظ می‌کند. این امر می‌تواند به مبارزه با باکتری‌های بد کمک و تعادل pH طبیعی واژینال را حفظ کند. می‌توانید از این راه‌حل هم به صورت خارجی و هم به صورت داخلی استفاده کنید. برای درمان خانگی عفونت واژن می‌توانید ماست را روزانه دوبار بعد از غذا مصرف کنید که می‌تواند به شما در درمان این عارضه کمک کند؛ بلکه با مصرف آن از سلامت کلی نیز بهره‌مند می‌شوید. باید ماست بدون طعم، ارگانیک و شیرین نشده را بخورید؛ چون ماست شیرین می‌تواند شرایط را با ترویج عفونت قارچی بدتر کند.

۲. روغن درخت چای: مشهور است که روغن درخت چای خاصیت ضد باکتری و ضد قارچی دارد که می‌تواند به کشتن میکروب‌ها کمک کند و با بوی تعفن که نشانه شایع عفونت باکتریایی است، مقابله کند؛ بنابراین یکی از موارد درمان خانگی عفونت واژن است. ۲ تا ۳ قطره از روغن درخت چای را با یک فنجان کوچک آب گرم به‌خوبی با هم مخلوط کنید؛ سپس از مخلوط برای آبکشی واژن خود استفاده کنید. این درمان را یک بار در روز به مدت ۳ تا ۴ هفته تکرار کنید.

۳. سرکه سیب: یکی دیگر از درمان‌های خانگی طبیعی برای عفونت BV و ترشحات عفونی سرکه سیب است. این درمان به خاطر طبیعت اسیدی آن می‌تواند اسیدیته واژینال را افزایش بدهد که باعث می‌شود باکتری‌های بد از بین بروند و به طور هم‌زمان محیط بهتری برای رشد باکتری‌های خوب ایجاد کنند. ۳ لیوان سرکه سیب را درون وان حمام و یا یک تشت بزرگ آب بریزید؛ سپس ۲۰ دقیقه در این وان بنشینید و بعد از آن آرام آرام ناحیه را خشک کنید. این درمان را هر روز یک‌بار تکرار کنید تا وضعیت بهبود یابد.

۴. سیر: سیر یکی از بهترین درمان‌های خانگی عفونت واژن محسوب می‌شود و علت آن ترکیبات آنتی‌بیوتیک و ضد قارچی است که می‌تواند باکتری‌های بد را نابود کند. ابتدا سه حبه سیر را له کنید؛ سپس سیر خرد شده را در منطقه تحت‌تاثیر قرار بدهید. بگذارید ۲۰ دقیقه بماند؛ سپس آن را با آب گرم بشویید و در ادامه به آرامی ناحیه مورد نظر را خشک کنید. این کار را هر روز و به مدت چند هفته تکرار کنید.

۵. چای کیسه‌ای: یک کیسه چای حاوی تانینز است که خاصیت قابض و آنتی‌بیوتیک دارد؛ بنابراین احتمالاً این درمان احساس سوزش و تورم را کاهش می‌دهد. کیسه چای یکی از بهترین درمان‌های خانگی عفونت واژن است که باید به طور موثر در خانه به کار گرفته شود. اول چای کیسه‌ای را در آب‌گرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه خیس کنید؛ سپس آن را چند دقیقه در یخچال بگذارید. چای کیسه‌ای سرد را روی قسمت آسیب‌دیده بمالید. این درمان را ۳ تا ۴ بار طی چند هفته تکرار کنید.

۶. روغن نارگیل: آنتی باکتریال طبیعی، ضد ویروسی و ضد قارچی که در روغن نارگیل وجود دارد، می‌تواند میکروب‌ها را بکشد و از بازگشت آن جلوگیری کند. می‌توانید از روغن نارگیل به صورت خارجی و داخلی استفاده کنید. برای درمان داخلی می‌توانید روغن نارگیل را در وعده‌های غذایی خود اضافه کنید تا سیستم ایمنی را بالا ببرید و به طور هم‌زمان فرآیند ریکاوری را تسریع کنید. در ادامه دو دستورالعمل برای استفاده از روغن نارگیل به عنوان درمان‌های خارجی آورده شده‌است. به طور مستقیم روغن را به قسمت آسیب‌دیده وارد کنید؛ سپس با استفاده از آب‌گرم آن را آبکشی کنید. این درمان را ۳ بار در روز تکرار کنید.

۷. پراکسید هیدروژن: آب‌اکسیژنه از آب و اکسیژن تشکیل می‌شود و یکی از امن‌ترین درمان‌های خانگی برای عفونت BV است. با اکسید کردن باکتری‌ها آب‌اکسیژنه می‌تواند عفونت و التهاب را از بین ببرد. یک چهارم فنجان آب اکسیژنه و یک چهارم پیمانه آب را با هم مخلوط کنید؛ سپس تامپون را در محلول بیندازید و خیس کنید. آن را ۲۰ – ۳۰ دقیقه در واژن بگذارید و بعد خارج کنید. این راه‌حل را روزانه یک بار تکرار کنید.

راه‌های پیشگیری از ابتلا به عفونت واژن

۱. استفاده نکردن از محصولات زنانه معطر: زمانی که در دوره قاعدگی هستید، از پد‌های استاندارد استفاده کنید و از گذاشتن‌های تامپون‌های معطر خودداری کنید.

۲. دوش واژینال نگیرید: زمانی که شما احساس بوی بد در ناحیه تناسلی خود دارید، این بو ناشی از قسمت خارجی واژن است و نیازی نیست داخل واژن را با آب و یا مواد پاک کننده بشویید. شما با مواد شیمیایی وارد شده سازو کار محیط واژن را برهم می‌ریزید و حتی امکان دارد برخی از باکتری‌ها به سمت دهانه رحم بروند. تنها یک شست و شوی خارجی کافی است و فراموش نکنید کاملا این محیط را خشک کنید.

۳. استفاده از لباس‌های زیر مناسب: از لباس‌های زیر نخی و یا کتانی استفاده کنید. لباس‌های زیر خیلی تنگ که جنس پارچه مرغوبی ندارند، پوست شما را تحریک می‌کنند و باعث می‌شوند هنگام تعریق اصلا جذب خوبی نداشته باشید. هنگام خواب هم می‌توانید بدون لباس زیر باشید.

۴. خشک کردن درست ناحیه تناسلی هنگام دستشویی: هنگام خشک کردن ناحیه تناسلی در دستشویی دستمال را از جلو به عقب بکشید تا باکتری‌های ناحیه مقعد به واژن منتقل نشوند.

۵. تعویض به موقع نوار بهداشتی: به یاد داشته باشید که بهترین زمان برای تعویض نوار بهداشتی و تامپون هر ۲ الی ۴ ساعت یک بار است.

۶. استفاده از کاندوم لاتکس: این جنس کاندوم برای منتقل نشدن عفونت در زنان و مردان مناسب است.

۷. استفاده نکردن زیاد از جکوزی‌های عمومی: تا حد امکان از حمام، وان و جکوزی موجود در مراکز عمومی کمتر استفاده کنید.

۸. انجام چک آپ‌های منظم سلامتی: انجام آزمایش‌های دوره‌ای زنان (از جمله پاپ اسمیر) می‌تواند در تشخیص به موقع و پیشگیری از بدتر شدن عفونت واژینال موثر باشد.